درباره خانه کلاهدوزها
خانه کلاهدوزها که هم اکنون به "موزه آب" تبدیل شده در شمال میدان
امیرچقماق یزد قرار دارد. بنای این خانه متعلق به تاجری خوش‌آوازه به نام
"سیدعلی‌اکبر کلاهدوز" است که درسال 1312هجری قمری ساخت آن به پایان رسیده
است.
موزه آب یزد که در خانه "کلاهدوزها" واقع
شده است، هم‌زمان با برگزاری نخستین همایش بین‌المللی قنات شهر یزد، توسط
شركت سهامي آب منطقه‌اي این شهر، در اردیبهشت 1379 هجری شمسی افتتاح شد.
گفتنی
است، در این موزه که محل مناسبی برای شناخت آثار و ابنیه تاریخی مربوط به
آب است، لوازم مختلف حفر قنات، کتابچه میراب‌ها و اسناد توزیع آب، ظروف و
کوزه‌های نگهداری آب، وقف‌نامه‌های قدیمی و اسناد خرید و فروش آب، ابراز و
ادوات اندازه‌گیری حجم آب و نیز وسایل تأمین روشنایی قنات در معرض نمایش
گذاشته شده است.
از ویژگی‌های این خانه که
شامل سه قسمت زيرزمين، پاياب (پاکنه) و طبقه همكف است، عبور انشعاب دو رشته
قنات قديمي از داخل آن است. یکی از این رشته قنات‌ها از کف پاياب (با عمق
ده متر) که فضايي هشتي با معماري ملات گل و آجر دارد، جریان داشته است.
همچنین ايجاد راهروهاي زيبا و مناسب با شئونات فرهنگ معماري سنتي در يزد از
ديگر ويژگي‌هاي بارز اين خانه تاریخی است.
نقوش گچ‌كاري بی‌نظير
این ساختمان به نقش‌هاي گياهي معروف است که نمايشگر گل‌ها، گياهان و
حيواناتي است كه حيات بخش كاشيكاري و گچ‌بري در طبيعت خشك كويرند. زمينه
اين گچ‌كاري‌ها، كاهگل بسيار ظريف است.
سرداب اين خانه شامل حوضي
كوچك و محل گذر قنات است كه دماي آن با سطح زمين در فصل تابستان 14درجه
اختلاف دارد و از آن براي ذخيره ميوه و مواد غذايي استفاده می‌کردند و
پاياب نیز محلي براي شستن ظروف و البسه بوده است.
در قسمت پشت بام
اين بنا، چاه‌خانه‌اي است (آب آن از دو طريق قابل تأمين بود: چاه معروف به
چهل گز و قنات محمدآباد) كه با چرخ چاه و دلو آب را از آن استخراج و آب
انبارخانه را كه در طبقه همكف قرار دارد پر از آب مي‌كردند و به‌وسیله دو
شیر آب برای شرب اهل خانه مصرف می‌کردند. همچنین پشت منبع، حوض كوچكي است
كه با پرشدن آب آن، فواره‌هاي حوض حياط فوران می‌کردند.
آدرس
خانه کلاهدوزها که هم اکنون به "موزه آب" مشهور است، در شمال میدان امیرچقماق شهر یزد قرار دارد.
بخش‌هاي مختلف این بنا
- اتاق اورسي: اين اتاق را به عنوان
حجله‌خانه در هنگام ازدواج و مهمان‌خانه ساكنان مورد استفاده قرار
می‌دادند. براي بازكردن پنجره‌هاي آن كه از پايين به بالا باز مي‌شوند دو
نفر از خدمتكاران هر پنجره را روي شانه‌هاي خود گذاشته و به بالا مي‌كشيدند
تا بتوانند چفت‌هاي آن را ببندند.
- اتاق پنج دري: از اين اتاق به عنوان خياط‌خانه و اتاق خدمه استفاده می‌کردند.
- اتاق دالان: اين اتاق در كنار پنج دري و محل سكونت آقاي كلاهدوز بوده و پس از فوت ايشان، به همسر وی تعلق گرفت.
- اتاق
بادگير: در سمت ديگر پنج دری، اتاق ديگري قرار دارد كه به اتاق بادگیر
معروف است و در اين اتاق، دختر بيوه آقاي كلاهدوز ساکن بوده است.
- تالار:
تالار محوطه‌اي است كه سقف آن بسيار بلند و قوسي شكل است كه در اصطلاح
يزدي‌ها به آن "خنك جاي" می‌گفتند؛ يعني مكاني براي استراحت در ايام
تابستان.
اطاق پذيرايي زيبايي نیز ضلع شرقي خانه را تشكيل مي‌دهد
كه درب چوبي شيشه‌كاري شده آن بر جذابيت فضا افزوده است. هر اتاق این بنا
فضای کوچکی به نام بالاخانه و یک انباری دارد که جهت نگهداری اشیاء با ارزش
از آن استفاده می‌کردند. در زير اتاق اورسي اتاقي جهت نگهداري خمره‌ها،
شيشه‌هاي ترشي و سركه، همچنين در زير اتاق پنج دري اتاقي مشابه آن جهت صرف
نهار، شام و خواب در فصل تابستان بوده است. زیرزمین این خانه نیز در
چهارطرف حیاط واقع شده و قسمت زیرین هر اتاق منحصر به افرادی بود که در فصل
گرما از آن استفاده می‌کردند.
تاریخچه
موزه آب یا همان خانه کلاهدوزها، در يكي از منحصر به‌فردترين منازل مسكوني
دوره قاجار در چهار راه اميرچقماق واقع شده که ساختمان آن درحال حاضر در
اختیار شركت سهامي آب منطقه‌اي يزد است. این ساختمان 720مترمربعی در سال
1266 هجري شمسي (1888ميلادي)، به‌دستورحاج سيدعلي‌اكبر كلاهدوز(تاجر بلند
آوازه یزدی)، بنا شد که در گذشته دوقنات "رحيم آباد" و "زارچ" از زير اين
بنا عبور مي‌كرده كه هنوز هم قنات دو هزار ساله "زارچ" با 75كيلومتر طول،
در زير حياط اين عمارت در جريان است.
لازم به ذکر است، علاوه بر
آقاي كلاهدوز و همسرشان، دختر، دوپسر و عروس‌هايشان و نيز دو خانواده از
خدمتكاران سياه پوست در اين عمارت و منزل مجاور آن سكونت داشته‌اند.
نام: آسیا » ایران » یزد » خانه کلاهدوزها
گروه: مکان های معروف