برج قابوسی در گلستان

درباره برج قابوسی

شمس‌المعالی قابوس ابن‌ وشمگیر مردی فاضل، هنرپرور، خطاط و نویسنده‌‌ای زبردست و متفکر بوده و مطالب بسیاری به زبان فارسی و عربی نگاشته است. در عین حال متون تاریخی، او را مردی تندخو، بی‌رحم  و سیاستمداری افراطی معرفی کرده‌اند. دربار وی محل تجمع علماء و دانشمندان بوده به طوری که ابوریحان بیرونی کتاب معروف خود آثار الباقیه را در سال 390 هجری قمری به نام او تألیف کرده است. برج عظیم و باشکوه قابوسی برگرفته از نام این حکمران است.

این بنا برجی 55 متری با نقشه ستاره‌‌ای شکل و گنبد مخروطی است که محیط آن برابر با 30 متر و 144 میلیمتر می‌باشد. از نکات جالب توجه در این بنا ضد زلزله و ضد نم بودن آن است.

مصالح بکار رفته در این برج، ملات ساروج و آجر می‌باشد. بدنة آن تماماً از آجرهای پخته قرمز رنگ ساخته شده که به مرور زمان و شرایط جوی به رنگ برنزی در آمده است. شکل ظاهری این آجرها ‌به جز آجرهایى که در بدنة گنبد مخروطى مورد استفاده واقع شده، معمولى و يکسان است. این آجرها به دلیل آنکه خوب پخته شده، باعث استحکام این بنا شده است.

پی سازی این بنا از زمین سفت شروع و تا ارتفاع حدود 15 متری با آجر و مصالح مشابه خود بنا انجام شده است.
بدنه مدور خارجی گنبد قابوس (برج قابوس) با 37 متر ارتفاع، 10 پره مثلثی دارد که این پره‌ها در اطراف آن و به فاصله‌های مساوی از یکدیگر، از پای بست بنا شروع و تا زیر سقف گنبدی ادامه یافته و میان این پره‌ها با آجر پر شده است. رأس این پره‌ها به اندازه یک متر از یکدیگر فاصله دارد. قطر داخلی گنبد 9 متر  و 70 سانتیمتر و قطر آن از قاعده پره‌ها 14 متر و 66 سانتیمتر است.

بر روی بدنة این بنا دو ردیف کتيبة کوفى آجرى در بالاى در ورودى قرار دارد که يکى از آنها در ارتفاع ۸ مترى از سطح زمين و ديگرى زیر گنبد مخروطی قرار گرفته است. عرض اين کتيبه‌ها ۸۰ سانتیمتر و بر روی هر دو، دقیقاً یک عبارت تاریخی درج شده است. خطوط و حروف کتيبه با آجر قرمز رنگ، درون قاب‌هاى مستطیلی شکلی از آجر جاى گرفته است. این خطوط برجسته نوعى تراش ظريف و زیبایی دارد که از هر جهت با ساختمان آرامگاه متناسب است.

ترجمه متن این کتیبه‌ها بدین شرح است: به نام خداوند بخشنده و مهربان، این کاخ امیر شمس المعالی، قابوس فرزند وشمگیر است که در زمان حیات خود به ساختن آن در سال 397 قمری برابر با 375 شمسی دستور داده است.

در بدنه شرقی، روزنه‌ای تعبیه شده که ارتفاع آن یک متر و 90 سانتیمتر، عرض آن در قسمت بالا 73، در وسط 75 و در پایین 80 سانتیمتر است. طبق شواهد تاریخی این همان روزنه‌‌ای است که پیکر بی جان قابوس ابن وشمگیر به جهت وداع در تابوتی بلورین آویزان شده بود. در ضلع جنوبی آن یک ورودی قرار دارد که 5/1 متر عرض و 5 متر و 55 سانتیمتر ارتفاع دارد. درون طاق هلالی و سردر ‌آن دو رشته مقرنس ‌کاری زیبا به چشم می‌‌خورد. این مقرنس‌ها در عین سادگی در شمار نخستین مقرنس کاری‌هایی است که در بناهای ایرانی دورة بعد از اسلام دیده می‌شود.

گنبد مخروطی این بنا به ارتفاع 18 متر، برخلاف اکثر برج‌ها و گنبدهاى آرامگاهى بدون هيچ واسطه‌اى بر روی بدنة برج قرار گرفته و شيب تند و سطح صاف و صيقلى آن به ماندگارى گنبد کمک بسیاری کرده است. این گنبد مخروطی شکل با آجرهای مخصوص دنباله‌ دار کفشکی ساخته شده و دو پوسته است. گنبد درونی مانند گنبدهای خاکی به شکل نیم تخم مرغی و با آجر معمولی ساخته شده و پوسته بیرونی با آجر دنباله دار.

برجی عظیم و باشکوه بر بلندای تپه

بنای برج قابوس ابن‌ وشمگیر، یکی از بی ‌نظیرترین و باشکوهترين هنرهای معماری ایران در دورة اسلامی، در میان پارکی بزرگ و بر بلندای تپه‌ای به ارتفاع 15 متر جای گرفته و از کیلومترهای دورتر نیز نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.
این برج پس از سه بار، برای آخرین بار نیز در سال 1349 مرمت و بازسازی شده و در فهرست بناهاى تاريخى ايران نیز به ثبت رسيده است.

اطلاعات گردشگری

برج قابوسی که از نظر هنر معماری و تاریخی یادگاری ارزنده به شمار می‌رود، در شمال شهر گنبد کاووس (استان گلستان) و در سه کیلومتری شهر قدیم جرجان (گرگان کنونی)، مرکز حکومت آل زیار، قرار دارد.

تاریخچه

بناى برج قابوسی از لحاظ معمارى، ويژگى‌هاى هنرى و تکنيکى یکی از بزرگترين هنر معمارى قرن چهارم هجرى قمرى است. ساختمان این بنا که به دلیل شکل ظاهری به میل‌گنبد نیز معروف است، در سال 397 هجری قمری (برابر با سال 375 هجری خورشیدی) در زمان سلطنت شمس‌المعالی قابوس ابن وشمگیر زیاری و در شهر جرجان (پایتخت پادشاهان آن زمان)، ساخته شده است. شمس‌المعالى در سال ۴۰۲ هجری قمری، يعنى ۵ سال بعد از ساخت گنبد قابوس وفات يافت و این بنا آرامگاه وی شد.