درباره تورنگ تپه
تورنگ تپه یکی از آثار فرهنگی- تاریخی استان گلستان است که بر اساس شواهد
موجود نشانه های حضور انسان در آن مربوط به هزاره ششم پیش از میلاد می باشد
و در واقع این شواهد و نشانه ها به سکونت انسان عصر پیش از آریایی ها
گواهی می دهد.
تورنگ تپه با 30
هکتار مساحت از مجموعه چند برجستگی یا تپه های نزدیک به یکدیگر تشکیل شده
است، که مرتفع ترین آنها، 5/34 متر از سطح زمین اطراف خود بلند تر است.
تورنگ تپه اختصاص به شخصی به نام "محمد ناصر خان" داشته و او برای اولین بار شروع به حفاری درآن منطقه کرده است.
تورنگ
تپه از یک سکوی خشتی بزرگ تشکیل شده که نوع معماری آن ، بیانگر همگونی
نزدیک آن با مُندیگک در افغانستان و محوطة آلتین تپه در ترکمنستان است.
بر طبق تحقیقات انجام شده قدیمی ترین آثار استقرار در تورنگ تپه، در تپة جنوبی و تپه کوچک مشاهده شده است.
تقسیم بندی تورنگ تپه
تورنگ تپه به سبب یک فرو رفتگی -که در فصل پاییز در اثر بارش باران به دریاچه تبدیل گشت- به دو بخش شمالی و جنوبی منقسم شده است.
وجود دژ خشتی در تورنگ تپه
دژ
خشتی واقع در تورنگ تپه از نظر موقعیت استراتژیک چندان حائز اهمیت نبوده،
اما بخشی از مجموعه بزرگ دفاعی شمال شرق ایران به حساب می آمده است. بر
اساس شواهد موجود از جمله سفال های یافت شده از این دژ خشتی، قدمت این بنا
به اواخر هزاره سوم پیش از میلاد باز می گردد. (البته باستان شناسان تاریخ
های متفاوتی را برای قدمت این اثر بیان کرده اند)
آیا تورنگ تپه همان "خسرو شاد پیروز" است؟
بر
اساس گواهی گل نبشته ها این احتمال می رود که شاید، تورنگ تپه همان
"خسروشاد پیروز" مربوط به قرن پنجم میلادی باشد اما، به علت نبود مدارک و
شواهد کافی و مستدل باستان شناسی، در صحت این تعیین هویت می توان شک کرد.
تقریبا
در اوایل هزاره دوم قبل از میلاد تمام محوطه های دشت گرگان و ترکمن صحرا
متروک گشت و تنها مراکز بزرگ از جمله "تپه حصار و تورنگ تپه" همچنان قابل
سکونت باقی ماندند.
این محوطه سه عارضه مهم به قرار زیر دارد:
- تپه بزرگ: تل مخروطی شکل و بزرگی در شمال دریاچه (به ارتفاع 35 وقطر 110 متر) که به نام " تپه بزرگ " معروف شده است.
- تپة کوچک: محوطه ای در مغرب دریاچه به نام تپه کوچک.
- تپه وسیع: محوطه ای در جنوب دریاچه که کم ارتفاع و وسیع می باشد.
کاوش های صورت گرفته در این منطقه
باستان شناسان تاریخ های متفاوتی را در مورد نخستین کاوش مطرح کرده اند.
- آغاز
نخستین کاوش های تورنگ تپه به دوره حکمرانی محمد شاه قاجار (1219 ه.ش) باز
می گردد. در طی تحقیقات و پژوهش های انجام گرفته در آن مکان، ابزاری از
سنگ زرد، ظروف سنگی، سلاح های جنگی، تبر و دشنه مسی اشیاء طلایی، نقره
مفرغی و برنزی مانند آبخوری طلا پیدا شده است. این گروه بر این باورند که
تمدن تورنگ تپه به قدمت شهر تاریخی صوفیه است و همچنین به این نتیجه رسیدند
که مردمان آن، دارای سیستم های کشاورزی، آبیاری، فلز کاری، و صنعت سفال
سازی بوده اند.
- دومین کاوش تورنگ تپه و خرگوش تپه مربوط به دوره
حکمرانی ناصر الدین شاه قاجار (1268 ه.ش ) است که به وسیله "ژاک دمرگ "
فرانسوی انجام پذیرفت. آثاری مانند چند مجسمه کوچک، سلاح های جنگی، دشنه
مفرغی و مسی و آبخوری قوری با نقش برجسته در این کاوش کشف شده است.
- نظر
باستان شناس های دیگر: اولین کاوش علمی باستان شناسان در تورنگ تپه در سال
1310 ه.ش و توسط آقای «وولسین» انجام شد. در این کاوش، سطح خاک بکر در عمق
4 متری زیر سطح دشت مشخص شد.
در پی این تحقیق، خاک بکر در تورنگ تپه سه طبقه متفاوت دارد:
- طبقه
اول (بالا): با 6 متر عمق و در حدود 1 تا 2 متر ضخامت قرار داشت و در
پایین آن دیوارهای دهکده ای دیده می شود که در اثر شعله های آتش سوخته است و
در آن 45 قبر وجود دارد. جالب توجه است که در قبرها به همراه مردگان
اشیایی از جنس برنز، ظروف سفالین درخشانی به رنگ خاکستری تیره و قرمز،
مشاهده شده است.
- طبقه دوم: در عمق 6 تا 8 متری واقع شده است که در آن چیز فوق العاده ای یافت نشد.
- طبقه
سوم: در عمق بین (10 و 30/11) در پای تپه ای قرار داشت. در این طبقه در
میان آجرها و خاکسترها دو قبر که در آن سفال خاکستری تیره رنگی وجود داشت
مشاهده شد.
سفالهای تورنگ تپه
در محدوده تورنگ تپه
کاوشهای مختلفی صورت گرفته و در طی این کاوش ها سفالهای بسیاری کشف شده
است. در زیر مطالبی مختصر درباره این آثار بیان شده است:
- در هر
کدام از این سه طبقه، سفال‌هایی قرمز با نقاشی‌های سیاه رنگ پیدا شد. در
اولین دوره قدیمی ترین سفال های خاکستری داغدار در ایران پیدا شدند که
نخستین سفالهای قرمز منقوش به رنگ سیاه و سفالهای خاکستری داغدار بودنند
ولی در دوره های بعدی سفالهای خاکستری داغدار جایگزین سفال های منقوش
شدند. برای باستان شناسان هنوز آشکار نشده که این تغییرات (جایگزینی سفال
های منقوش به سفالهای خاکستری داغدار)، از تحولات بومی در ساخت سفال ناشی
شده یا اینکه اقوام یا قوم جدیدی سفال خاکستری داغدار را به این ناحیه
آورده اند.
- قدیمی ترین نوع سفال های تورنگ تپه از تپه ای بدست آمده
که بومی های منطقه تورنگ تپه آن (تپه) را «نگار تپه» نامیده اند. این سفال
ها بسیار شکننده و نرم هستند و از شاموت گیاهی و خمیری قرمز رنگ تشکیل
شده، سطح سفالها به وسیله لعاب گلی غلیظ و کرم رنگ پوشانده، نقش های تزیینی
با رنگ قهوه ای بر روی سفال ها کار شده و برای آراستن و تزیین ظروف از نقش
های ساده هندسی استفاده می شده است. در مواردی هم حتی داخل و خارج ظروف را
تزیین می کردند که این حاکی از ذوق و سلیقه آنها بوده است.
- دو
قطعه سفال در بین سفال های کشف شده وجود دارد که نقش حیوانی را -که تقریبا
در بیشتر محلهای قدیمی که سفال «نوع چشمه علی» را داشتند، تصویر این حیوان
دیده می شده است- نشان می دهند. سفال های نوع چشمه علی باید از لایه های
بسیار پایین تری که هنوز عمق حفاری به آن لایه ها نرسیده است، به لایه های
فوقانی آمده باشند.
علل اهمیت تورنگ تپه
در سالهای پیش بر حسب
اتفاق مجموعه اشیایی معروف به "گنج استرآباد" در تورنگ تپه کشف و بعضی از
آن اشیاء به دربار قاجار منتقل شد. البته جالب توجه است که مؤسسة امریکایی
هنر و باستان شناسی ایران در طی تحقیقاتی که بر تورنگ تپه انجام داد چنین
گنجی را در آن نیافت.
آدرس
تورنگ تپه در دهکده ای به همین نام قرار دارد. این محوطه در فاصله 22
کیلومتری شمال شرقی گرگان و تقریبا در 60 کیلومتری گوشه جنوب شرقی دریای
خزر در کنار استخر آبی واقع شده است. روستای تورنگ تپه نیز درفاصله 12 کیلو
متری جاده بین المللی و آسفالته گرگان–مشهد و 9 کیلو متری شمال این جاده
قرار دارد.
تاریخچه
- در سال 1310 ه.ش مؤسسه امریکایی هنر و باستان شناسی ایران در تورنگ
تپه حفاری انجام داد که بر طبق تحقیقات و کاوشهای آنها قدمت آثار تورنگ
تپه به هزاره چهارم پیش از میلاد می رسد.به نظر باستان شناسان تمدن کهن
تورنگ تپه به قدمت آلتین تپه، تپه یحیی و شهر سوخته سیستان برمی گردد.
- آثار عصر آهن -که در مقابل یافته های قدیمی تر از اهمیت کمتری برخوردار بوده- در تورنگ تپه به عصر چهارم و پنجم اختصاص دارد.
- در عصر هشتم و نهم در تورنگ تپه بقایای آثاری از دوران اسلامی، مخصوصا دوره های ایلخانی و عباسی مشاهده شده است.
این اثر در بهمن سال 1310 ه.ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نام: آسیا » ایران » گرگان » تورنگ تپه
گروه: جاذبه ها