معبد آناهیتا

درباره معبد آناهیتا

معبد آناهیتا که بزرگترین بنای سنگی ایران می باشد، محل نیایش آب بوده که یکی از چهار عنصر اصلی و مقدس نزد ایرانیان یکتاپرست باستان بوده است.

معبد

معبد آناهیتا روی تپه ای با ارتفاع 32 متر از سطح زمین و مشرف بر شهر کنگاور قرار گرفته و 6.4 هکتار وسعت دارد. این معبد 220 متر طول و 210 متر عرض دارد و ضخامت دیوار دورتادور آن به 5.18 متر می رسد. این بنای مکعبی شکل را برای استفاده از آب شاپور در عمق 6 متری زمین ساخته اند.
این معبد به شیوه پارتی -نام یکی از شیوه‌های معماری ایرانی- ساخته شده و بر بالای این بنا ستون هایی سنگی قرار داشته که هر کدام 54.2 متر ارتفاع داشته اند. در دو طرف بالای معبد سر چهار گاو به صورت رودررو قرار دارد که تصویر آن ها در زمان آبگیری در آب نمایان می شود.

دیوار محیطی

ستون ها روی دیوار محیطی قرار گرفته است که ضخامت آن متفاوت است و از دو بخش تشکیل شده است.

• بخش داخلی با استفاده از سنگ های قلوه و لاشه و با ابعاد مختلف و ملات گچ ساخته شده است.
• بخش بیرونی با یک ردیف سنگ تراش نماسازی شده است.

ارتفاع این دیوار با توجه به شیب صخره متفاوت است و از چهار تا دوازده متر تغییر می کند و پیش بینی می شود ارتفاع آن در بخش جنوبی به هجده متر برسد.

سنگ نما

میان ستون و سنگ های نمای بنا سنگ هایی نیمه تراش دیده می شود که از معدن چهل مران در دو کیلومتری معبد تامین شده اند. بین این سنگ ها از هیچ ملاتی استفاده نشده و پست های آهنی در این میان قرار گرفته اند.

پلکان

برای ورود به بنا می توان از پلکان های جنوبی استفاده کرد که البته دو طرفه است و برای بازگشت هم از آن استفاده می شود. این پلکان 154 متر طول دارد و هر دو تا پنج پله را در یک بلوک سنگی ساخته اند. در قسمت شرقی این پلکان، 26 و در پلکان غربی 21 پله وجود دارد. در سمت شمال شرقی نیز پلکانی یک طرفه قرار دارد.
با توجه به ارتفاع دیوار یقینا تعداد پله ها بیشتر از تعداد فعلی بوده است.
وجود دو ردیف سنگ تراشیده شده در بخش شمال شرقی دال بر وجود ورودی با عرض 2 متر در این بخش است.

جوی ها، دالان ها، آبگیر

برای تقسیم آب شاپور از جوی های سنگی استفاده شده است. این جوی ها آب را میزان کرده، به آبگیر وسط معبد هدایت کرده و آب را درون معبد تقسیم می کند.
این جوی های آب درون دالان هایی در چهار طرف معبد قرار گرفته و آب را به شکل رفت و برگشتی هدایت می کردند.
آبگیر یا استخر کوچک وسط معبد نیز با عمق 20 متر و طول عرض 10 در 10 نقش مهمی در تقسیم آب داشته است.
چگونگی تقسیم آب که از عناصر اصلی مورد احترام بوده است یکی از مظاهر مهندسی ایرانیان باستان به شمار می رود.

ستون ها

ستون های معبد آناهیتا به شکل ردیفی موازی در چهار جهت خارج معبد قرار گرفته است. در وسط معبد سکوی محصور بین ستون ها دیده می شود که صحن باز و بزرگی روی آن ایجاد شده است. در سمت شرقی – غربی فضای مستطیل شکل کوچکی بین ستون های کوتاه سنگی محصور شده است. این مکان فضای اصلی معبد است.
یک ردیف ستون بین دو بخش پلکان جنوبی قرار دارد. این ستون ها ساده، بدون تزیین، کوتاه و قطورند و تنها یک ردیف گیلویی روی آن ها قرار گرفته است. گیلویی یا بالشتک همان سقف چوبی است. ستون ها شامل پایه، ساقه و سرستون هستند و 3.54 متر ارتفاع دارند و قطر سرستون های استوانه ای آن 144 سانتی متر است.

صفه

صفه ها که در کاوش های اخیر باستان شناسان کشف شده اند دیوارهایی در چهار طرف معبد هستند. تنها دیواری در قسمت جنوبی تپه باقی مانده و بخش شرقی و غربی کاملا از بین رفته و بخش شمالی هنوز کاوش نشده است.
این دیوار 9.5 متر قطر و 93 متر طول و بین 3 تا 5 متر ارتفاع دارد و روی آن بقایایی مربوط به حمام سلجوقی دیده می شود. این دیوار از سنگ های حجاری نشده و ضخیم ساخته شده که با ملات گچ روی هم قرار گرفته اند و فقط در پایین بنا اثر ملات گچ دیده می شود.

دیواره فراز تپه

در فراز تپه دیواره ای به قطر 6 متر قرار دارد و حدود هزار و دویست متر مربع وسعت دارد و در جهت شرقی – غربی ساخته شده است.

معنی آناهیتا

آناهیتا در زبان اوستایی به معنی پیکری هندو ایرانی است و ایزدبانوی آب ها خوانده می شود. آناهیتا در زبان پارسی به معنی دور از آلودگی است و ایرانیان یکتاپرست این بانو را در مقام الهه فرعی می پرستیدند.
آناهیتا را الهه آب، فراوانی، زیبایی و باروری می دانند که نزد ایرانیان باستان بسیار مورد احترام و مقدس بوده است.

آدرس

معبد آناهیتا در شهر کنگاور یعنی میانه راه همدان – کرمانشاه یا همان راه قدیمی هگمتانه – تیسفون قرار دارد.

تاریخچه

امپراتوری اشکانی پس از غلبه بر یونانیان شروع به ساخت معابدی برای پرستش اهورامزدا می کند که یکی از آن ها معبد آناهیتاست.
برخی معبد آناهیتا را به دوران اشکانی یا ساسانی نسبت می دهند که نشانه ها و واژه های حکاکی شده از دوران ساسانی روی سنگ ها دلیلی بر این مدعاست.
برخی نیز این معبد را کاخ ناتمام خسرو پرویز می دانند. برخی دیگر نیز این بنا را به سده سوم و آغاز سده دوم قبل از میلاد و برخی نیز به سده اول فبل از میلاد نسبت می دهند.
معبد آناهیتا در سال 1310 با شماره 31 در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت.