درباره بند گلستان
یکی از اماکن توریستی و دیدنی شهر مشهد بند گلستان و دریاچه پشت سد است.
بند
گلستان یکی از سدهای تاریخی استان خراسان و روی رودخانه ای به همین نام
قرار دارد. رودخانه گلستان از به هم پیوستن سه شاخه مایان، دهیار و جاغرق
در نزدیکی روستای حصار به وجود آمده است و آب های سطحی حوزه آبریزی را با
وسعت 302 کیلومتر مربع در خود جمع می کند. دبی متوسط این رودخانه 19 میلیون
متر مکعب است. آب رودخانه با نهرهای انحرافی به سمت باغ ها می رود و در
مواقع سیلاب آب اضافی آن پشت بند گلستان جمع می شود. بنابراین، این بند در
سال های پربارش یا در زمستان و بهار با آب های مازاد رودخانه پرآب می شود.
این
بند از نوع وزنی است و 1190 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و 500 سال از عمر
آن می گذرد و هنوز پابرجاست. طول بند در قسمت پایه یا کف رودخانه 30 متر و
60 سانتی متر است و با حرکت به سمت بالا بر طول آن افزوده می شود و به 130
متر می رسد. عرض تاج یا ضخامت سد در پایین حدود 25 متر و در بالا ده و نیم
متر است. ارتفاع سرریز بند از بستر رودخانه 20 متر است. در بالاترین
ارتفاع، حجم مخزن سد 2،7 میلیون متر مکعب و حجم مفید آن منهای حجم رسوبات
1،5 میلیون متر مکعب است.
در محل ساخت بند گلستان، عرض دره تنگ تر
می شود و در دو طرف آن صخره های بزرگی وجود دارد. صخره های تکیه گاه یک
قسمت این بند، از جنس گرانیت و گرانودیوریست و موسوم به لوگوگرانیت هستند.
در واقع صخره قسمت بیرونی پشتیبان محکمی برای بند است. قسمت دیگر بند
گلستان روی آبرفت های رودخانه قرار دارد و کف مخزن بند در قسمت پایه اصلی
قابل نفوذ است.
دیواره سد در سمت سرآب و مخزن به شکل عمودی و شاقولی
است. دیواره در سمت پایاب شیب تندی دارد تا فشار آب مخزن پشت سد، آن را
خراب نکند و این شیب، فشار آب را خنثی کند. شفته آهکی در مساحتی از جلوی
دیواره پایاب و کف رودخانه نیز به استحکام سد را بیشتر می کند.
برج
آبگیر در 26 متری سمت راست بند و در دیواره قرار دارد که شامل چاهی در
میانه و پلکان مارپیچی اطراف آن است. این پلکان به مجراها و دریچه های
خروجی آب راه دارد.
زیر این چاه دو مجرای هرکاره و لای کش قرار دارند.
مجرای لای کش، پایین تر است و به گل و لای پشت سد آب می دهد تا از حجم
رسوبات مخزن بند کاسته شود و اب زلال بالای بند با گل و لای سد مخلوط شده و
آب در جریان انتقال به مزارع کمتر جذب زمین شود و ارضی دورتر نیز بتوانند
از آن استفاده کنند. هم چنین این رسوبات باعث حاصلخیزی بیشتر زمین نیز می
شوند.
مصالح اصلی بند، آجر، سنگ و ملات آهک و شن و خاک است. قسمت
میانی بند از سنگ و ملات پر شده و سطح بیرونی از آجر ساخته شده است. آجرهای
به کاررفته دو قالب دارند. آجرهای بزرگتر در ابعاد 27 در 40 و آجرهای
کوچکتر به شکل مربعی به ضلع 29 سانتی متر هستند. ضخامت هر دو قالب 6 سانتی
متر است.
هدف از احداث این بنا آبیاری اراضی پایین دست و روستای آبکوه بوده که هم اکنون نیز با وجود رسوبات زیاد هنوز از آن استفاده می شود.
این
بند جزء موقوفات علی ابن موسی الرضا علیه السلام و مالکیت آن در دست آستان
قدس رضوی و مسجد گوهرشاد است. این بند یازده سهم دارد که هفت سهم موقوفه
آستان قدس رضوی و چهار سهم وقف مصارف مسجد گوهرشاد است.
بند گلستان و
دریاچه پشت آن برای مسافران بسیار خاطره انگیز است و برای رفاه حال آنان
امکاناتی نظیر رستوران، فروشگاه و قایقرانی نیز در آن منطقه فراهم شده است.
اطلاعات گردشگری
بند گلستان در 12 کیلومتری غرب مشهد و 4 کیلومتری طرقبه قرار دارد.
تاریخچه
بند
گلستان از آثار دوران تیموری است. در سندی تاریخی از کتاب "اسناد و
مکاتبات تاریخی ایران از تیمورشاه تا شاه اسماعیل" ساختمان این بند به
ابوسعیدبن سلطان محمد بن میران شاه بن تیمور نسبت داده شده است. وی بعد از
تصرف هرات به حکومت رسید و در سال های آخر عمر دستور ساخت این سد را داد و
در سال 873 هجری قمری به قتل رسید.
تا سال 1351 ارتفاع بند 15 متر
بود و آب آن به صورت سرریز از روی تاج خارج می شد. در آن سال آستان قدس
تعمیراتی انجام داد تا ظرفیت سد افزایش یابد. به ارتفاع بند 6 متر افزوده
شد و در قسمت انتهایی غربی تاج بند، 5 دریچه خروجی آب با 6 پایه بتنی ساخته
شد. طول بند نیز از 102 به 130 متر رسید. این تعمیرات در پایان سال 1352
پایان پذیرفت و این بند در فروردین 1353 افتتاح شد و کتیبه ای در قسمت شرقی
تاج بند روی صخره ها نصب شد تا مبین این تغییرات باشد. اکنون نوشته این
کتیبه تقریبا پاک شده و به سختی قابل خواندن است.
در سال 89 نیز شرکت آب منطقه ای خراسان کارگاهی در کنار سد ایجاد کرد تا این اثر تاریخی را مرمت کند و جهت بازدید عموم بازگشایی شود.
نام: آسیا » ایران » مشهد » بند گلستان
گروه: مکان های معروف